1 października 1905 r. w Pilaszkowie koło Łowicza odbył się tajny zjazd delegatów nauczycieli z całego Królestwa Polskiego:

„Z inicjatywy pani Stefanii Sempołowskiej zostaje zwołany zjazd delegatów kół nauczycielskich z całej Kongresówki do Pilaszkowa pod Łowiczem, w szkole Stanisława Najmoły*, na dzień 1 października 1905 r.

Na zjazd do Pilaszkowa przybyło ok. 35 nauczycieli. Uchwalona została deklaracja, w której nauczycielstwo solidaryzuje się z żądaniami ludu, ogłasza jawnie, że przystępuje do nauczania w szkołach ludowych wyłącznie w języku i duchu polskim. Na zjazd między innymi przybyli z Warszawy Wacław Sieroszewski*, Ludwik Darkowski [Darowski?], Marian Bielecki […]

Miejscowi chłopi zorganizowali straż na wszystkich drogach, żeby czuwać i ostrzec w razie pojawienia się policji […]. Rozstawiłem konne placówki, a sam do ciemnej nocy krążyłem po Łowiczu obserwując posterunki policji. W razie spostrzeżenia najmniejszego ruchu miałem dać sygnał, a konni jeźdźcy udając się przez błonie mieli przestrzec zebranych.

Szkoła Najmoły znajdowała się w sąsiedztwie mieszkania wójta Jana Panka. Wójt był o wszystkim powiadomiony, ale, aby odwrócić od siebie podejrzenie, po nabożeństwie poszedł do pierwszorzędnej restauracji w Łowiczu, gdzie się zbierała śmietanka urzędnicza, i tam z Andrzejem Górajkiem, ówczesnym skarbnikiem gminnej kasy pożyczkowej, zabawiał się do późna w nocy.

Zjazd odbył się spokojnie. Nad ranem kilku głodnych nauczycieli przybiegło do mnie, zjedli bochen chleba i wypili parę garnków mleka, pobiegli następnie do przystanku Jackowice, gdyż nie mogli wszyscy jechać do Łowicza, aby nie budzić podejrzenia u władzy.”

Źródło: Teofil Kurczak, „Wspomnienia”.

Przypisy:

• Stanisław Najmoła – w latach 1901-1906 nauczyciel w szkole ludowej w Pilaszkowie, w latach 1906-1907 w Bijakowie; współzałożyciel Polskiego Związku Ludowego. W 1907 r. aresztowany i zmuszony do opuszczenia Królestwa Polskiego,
• Wacław Sieroszewski – powieściopisarz; działacz socjalistyczny m.in. w kółkach Ludwika Waryńskiego. Wielokrotnie więziony w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej. Członek Związku Strzeleckiego „Strzelec”, kawalerzysta 1 Pułku Ułanów Legionów Polskich Władysława Beliny Prażmowskiego; minister informacji i propagandy w Tymczasowym Rządzie Ludowym Republiki Polskiej w Lublinie, następnie prezes Związku Zawodowego Literatów Polskich. Członek Polskiej Akademii Literatury.